Publishing books for the print-disabled

ni Mary Gigi Constantino

Ano ang print-disabled?

• Kapag sinabing print-disabled, kasama dito ang:
  • Mga taong bulag, may visual impairment o low vision, gaya ng may katarata, glaucoma o cross-eyed.
  • Mga taong may pisikal na disability, gaya ng mga paralisado na hirap na hawakan ang mga libro o hindi magalaw ang kanilang leeg.
  • Mga taong hirap igalaw o ifocus ang kanilang mata
  • Mga taong may dyslexia.
  • Dahil lahat ay tatanda at lalabo ang paningin kalaunan, kahit sino ay maaaring maging print-disabled

Papaano sila nagbabasa?

• Madalas, nagbabayad sila ng Readers o mga taong magbabasa ng mga libro para sa kanila.  
• Gumagamit ng audio books
• Gumagamit ng Braille
• Gumagamit ng ebooks na maaring mabasa gamit ang mga Reader apps gaya ng FS Reader
• Tactile books para sa mga bata
  • Experiential book
  • Tactile map
  • Multi-sensory books

Bakit hindi pa ito sapat para sa kanila?

• Mahal kumuha ng Readers.  
• Tao lang din ang readers at hindi maaaring abusuhin.  Papaano kung kailangang magresearch para sa thesis ng isang bulag na College student?  Gaanong karaming libro ang kailangang basahin ng isang reader?  
• Minsan kailangan din na kahit papaano'y may alam ang reader sa area na binabasa niya, halimbawa: pagbabasa para sa advanced Math subjects.  
• Kulang sa capacity at budget ang Department of Education para magproduce ng maraming Braille books
• Dahil sa pangambang ma-pirate ang mga libro, takot magbigay ang mga publishers ng mga ebooks

Ano ang epekto ng mga kakulangan na ito?

• Kulang ang mga materyal na maaring magamit para sa education, lalo na sa growth in terms of mental and social development ng mga print-disabled na bata.  Dahil din dito napagkakaitan sila ng pagkakataon na madevelop to their full potential.
• Hindi sila makapagparticipate sa mga cultural experiences at mahirap para sa kanila ang magbasa for leisure.  
  • Halimbawa nito ay kung gusto nilang magbasa ng mga historical documents, gaya ng original version ng Noli Me Tangere at El Filibusterismo, hindi nila ito magagawa dahil walang accessible na version para sa kanila
  • Isa pang halimbawa nito, wala silang kalayaan na pumili kung anong gusto nilang basahin.  Halimbawa gusto nilang magbasa ng 50 shades of gray, kailangan pa nilang humingi ng accessible na version nito at tatanungin pa sila kung bakit nila ito kailangang basahin. 
  • Wala ring gaanong local Filipino content na accessible sa kanila.
• Maraming karapatan mula sa UN Convention on the rights of PWD ang hindi nakukuha ng mga print-disabled dahil sa kakulangan ng materyal. 
  • Article 9 – Accessibility - Enable PWD to live independently and participate fully in all aspects of life
  • Article 21 – Freedom of expression and opinion and access to info
  • Article 24 – Education
  • Article 30 - Participation in cultural life, recreation, leisure and sport

Papaano mapoprotektahan ang mga publishers na nais maglabas ng born-accessible books?

• Marrakesh VIP Treaty
  • Naka-enforce na sa Pilipinas mula March 18, 2019 ang Marrakesh VIP Treaty.  Ito ay isang international treaty sa copyright na nagpapadali sa produksyon ng born-accessible books.
  • Ginagawang Non-profit basis ang mga libro na exclusibo lamang para sa PWD (Non-commercial rights, free of charge for the print-handicapped)
  • May exemption sa Copyright law ang mga born-accessible format books
• Bookshare website (https://www.bookshare.org/cms/)
  • Ang bookshare website ay isang online library para sa mga PWDs
  • Kailangang may patunay na may disability ang registered users nila
  • Naka-embed ang pangalan ng user sa hihiramin o ida-download niya na libro at kapag kinalat niya ito sa ibang tao ay magiging banned siya sa website
  • May thumbprint at watermark sa mga libro ng Bookshare

Ano ang itsura ng born-accessible books?

• Ang mga born-accessible books ay may:
  • Headings (Titles, Sections, Subsections) na nakaayos ayon sa hierarchy at may tag
  • May mga captions o alternate text descriptions ang mga images
  • May sinusunod na format ang tabular data (left to right, top to bottom, one cell at a time)
  • May page navigation

Ano-ano ang mga available resources sa ngayon para sa mga print-disabled?

• Bookshare (https://www.bookshare.org/cms/)
• Resources for the Blind, Inc. (NGO)
  • Publishing for PWD
  • Rehab services, iCare program, employment, livelihood, education (scholarship)
  • Teachers training, strengthen Philippine Braille Production of Dept. of Education, provide assistive technology to selected SPED centers
  • Braille book production
• US Aid
  • Nagdonate sila ng embosser at tumutulong sa paggawa ng print-disabled books
  • Bloom software – Easy Book Production (USAID)
    • Ginagamit ito ng mga Teacher para makagawa ng mga sariling libro in their mother tongue
    • Magagamit ng low vision, blind at hearing impaired
• www.blind.org.ph
• Born accessible publishing apps
• Para sa mga interesadong magdonate, maari nilang kausapin si Allan Mesoga (09971853472/silvia.mesoga@gmail.com)

Born Accessible Publication ng St. Matthew's Publishing Corporation / Kahel Press

Sa mga publisher sa Pilipinas, nangunguna ang St. Matthew's Publishing Corporation bilang publisher-partner ng Bookshare.  Sa pamamagitan ng Kahel Press na kanilang children's book imprint, kasama na sa online digital library ng Bookshare ang librong, Junior Ipon, isang financial literacy workbook para sa mga bata.  Ang librong ito ay naglalayong ituro ang tamang pag-iipon at paggastos ng pera sa mga bata.  Naglalayon pa silang madagdagan ito sa hinaharap.

Sa usapin ng copyrights, sinusunod ng St. Matthew's ang Marrakesh Treaty at Philippine Laws sa kanilang born accessible publications.  Nagbibigay sila ng non-commercial rights para sa mga print-handicapped.  Ito ay libre at hindi nila kailangang magbayad para mabasa ang libro.

Tinataguyod ng St. Matthew's ang paglathala ng mas marami pang aklat para sa mga print-disabled.  Sa ginanap na 10th Philippine International Literary Festival (PILF) noong Hunyo sa Quezon City, nagbahagi ang Ms. Ruth Catabijan, Business Development Manager ng St. Matthew's Publishing ng mga hakbang kung paano gumawa ng born accessible books gamit ang MS Word:

1. Mag-install ng libreng add-in na Save as Daisy (http://www.daisy.org/project/save-as-daisy-ms-word-add-in).
   1. Ayusin ang content sa linear na format (ex. Top to Bottom)
   1. Gumamit ng Styles para sa titles at headings
      1. Makikita ito sa toolbar ng MS Word
      1. Ayusin ang outline para magamit ang page navigation
   1. Maglagay ng text (Alt-Text o Alternative Text) kasama ang mga images.  Ito ay mga image captions na naglalarawan ng itsura ng picture na nakadisplay.
   1. Gamitin ang “Save as Daisy (full daisy)” sa pag-save ng document
   1. Magagamit ang Daisy Reader – adaptive multimedia information system (AMIS) para mabasa ang mga document.  Mayroon din itong app para sa cellphone.

Napag-usapan din sa panel ng PILF kung bakit kailangang gumawa ng mga born accessible books:

• Book Famine for print disabled
  • Kulang na kulang ang mga resources para sa print disabled.  Napakaraming libro sa market ngayon pero wala itong katumbas na born accessible format.  Dahil dito malaking challenge sa mga print disabled ang pag-aaral dahil sa walang sapat na materyal.
• Timely delivery/distribution
  • Hindi madaling magawa ang mga Braille books.  Dahil sa kamahalan, kakaunti ang makina na available mula sa DepEd para makagawa nito.  Hindi rin mabilis magtranslate ng mga libro sa born accesible format.
• More local content
  • Marami sa mga libro sa Bookshare ay foreign material kaya ang mga sitwasyon at aralin na nandito ay mas angkop sa ibang bansa.  Mas tama ang mga matutuhan ng mga mambabasa kung ang materyal ay akma sa kanilang sitwasyon at kultura.  Mas mainam lalo kung mayroon ding regional content na magagamit.
• Have better understanding of the content
  • Mas naiintindihan ng mga local writers at teachers ang pangangailangan ng mga mambabasa at estudyante.  Mayroon din silang control sa paglikha at mas alam nila kung ano ang angkop na design para sa user experience ng readers. 

Isang hamon para sa mga local publishers at content creators ang magbahagi ng kanilang mga gawa para sa mga born accessible readers.  Marami ang umaasa na sana'y matugunan ito sa lalong madaling panahon dahil matagal na ang pangangailangang ito ng print-disabled community.